Tala masono ya kisina ya Repubilika ya Kôngo Demokratiki

{{Ndoí|Kôngo}}
{{Nsi|
|zinanda=Repubilika ya Kôngo Demokratiki<br /><small>République Démocratique du Congo<br />Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo<br />Republíki ya Kongó Demokratíki<br />Ditunga dia Kongu wa Mungalaata</small>
|nsi=Repubilika ya Kôngo Demokratiki
|dalapo=Flag of the Democratic Republic of the Congo.svg
|bidimbu=Armoiries de la République démocratique du Congo - 2006.png
|dibanza=Busonga, ngembo, kisalu
|map=Democratic Republic of the Congo in its region.svg
|ndinga=[[kifalanse]]<br /><small>[[Kikôngo-kituba|kikôngo ya leta]], [[tshiluba]], [[lingala]], [[kiswahili]]</small>
|mbanza=[[Kinsasa]]
|kimfumu=ntinu</br>ntumwa ya ntete
|mfumu=[[Félix Tshisekedi]]</br>[[Jean-Michel Sama Lukonde]]
|km2=2 345 410
|maza=3,3
|bantu=56 625 478
|dipanda=30.6.[[1960]]
|mbongo=[[Falanga ya Kongo]]
|ntangu=[[UTC]]+1 – UTC+2
|muyimbu=[[Telâma besi Kôngo|Debout Congolais]]
|neti=.cd
|foni=+243
}}

Repubilika ya Kôngo ya Dimokalasi, na [[Kiswahili|Swahili]]: Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, na [[Dingala|lingala]]: Republíki ya Kongó Demokratíki, na [[Tshiluba]]: Ditunga dia Kongu wa Mungalaata), yina bo ke bingaka mpi RDC, Congo, RD Congo to na mutindu ya mbi Congo-Kinshasa (sambu na kuswaswanisa yo ti [[Repubilika ya Kôngo|Congo-Brazzaville]]), kele insi ya [[Afelika ya Kati|Afrika ya kati]]. Yo kele insi ya tatu ya kuluta nene na Afrika (na nima ya Nigeria mpi Etiopia) mpi insi ya kuluta nene ya ketubaka [[Kifalanse|Kifalansa]]11. DRC kele insi ya zole ya kuluta nene na Afrika na nima ya Algérie12. Yo ke katuka na Nzadi Atlantique tii na ndambu ya esti ya ntoto ya zelo na zelo mpi yo kele na ndambu ya nene ya [[Nzâdi Kôngo|Nzadi Congo]]. Na nordi, mfinda ya ntoto ya mvimba kele mingi, na esti, bangumba, bangumba, banzadi-mungwa ya nene, mpi bangumba ya tiya ke basikaka. Na ndambu ya sudi mpi na kati-kati ya mbanza, banti mingi ke vandaka na ntoto ya zelo na zelo mpi yo kele ti matadi mingi. Na ndambu ya [[lumonso]], na kitamina ya bakilometre kiteso ya 30 na nodi ya munoko ya Nzadi Congo, kele ti lweka mosi ya nzadi Atlantique. Na ndambu ya westi-sadi-westi, insi yai kele na bandilu ti mbanza ya Cabinda (Angola), na ndambu ya westi-sadi-westi, ti Repubilika ya Congo, na ndambu ya nordi-westi, ti Repubilika ya Centrafrique, na ndambu ya nordi-westi ya Sudani ya Sudi, na ndambu ya esti-nord-westi ya Ouganda, na ndambu ya esti-nord-westi ya Rwanda ti Burundi, na ndambu ya esti-nord-westi ya Tanzanie, na ndambu ya sudi-westi ya Zambia, na ndambu ya sudi-westi ya Angola13. DRC kele na kati ya Organisation internationale de la francophonie banda 1977. Na mvu 1885, Ntotila Léopold II ya Belgique kumaka ti kiyeka ya kuyala teritware yina. Na nsungi ya bamvula 23 yina landaka, basoda ya Léopold vandaka kusala mambu ya nku mingi na teritware yina. Na nima, na mvu 1908, Belgique kumaka kuyala insi yina. Na nima ya kubaka kimpwanza na mvu 1960, bantu ya insi yina yantikaka kubasika na insi na bo, mpi na nima Mobutu bakaka kiyeka na 1965 ntangu yandi botulaka luyalu. Mobutu kubingaka insi yina Zaïre na mvu 1971 mpi yandi twadisaka luyalu mosi ya nku tii kuna yandi fwaka na mvu 1997 na Mvita ya Ntete ya Congo. Na nima, bo vutulaka zina ya ntama ya insi yina, mpi na mvu 1998, bo nwanaka mvita ya zole ya Congo, yina fwaka bantu mingi kuluta bitumba yonso banda na Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba. Yo sukaka na mvu 2003 na luyalu ya Joseph Kabila yina ya yandi vandaka kuyala tii na mvu 2019. Félix Tshisekedi kele mfumu ya luyalu ya ntangu yai, yandi mebaka kisika ya Kabila na nima ya ba vote ya 2018, yina kele nsoba ya ntete ya ngemba ya luyalu banda kimpwanza. Ata mpidina, mavwanga kele kaka na insi yina mpi banda na mvu 2016, bimvuka mingi ya basoda me vutukilaka ngolo. Bantu ya bansi mingi ke tubaka ndinga ya bantu ya bansi ya nkaka. Kifalansa kele ndinga ya leta mpi bandinga iya ya bantu ya Bantu (Lingala, Kikongo ya leta (yina bo ke bingaka mpi Kikongo na nganda ya Kongo-Central), Swahili mpi Tshiluba) kele bandinga ya insi. Kimvwama ya insi kele mingi-mingi na bisalu ya ntete (bambuma ya bilanga mpi ya mine).

== Bisika ==
République démocratique du Congo kele insi mosi ya nene yina kele na ndambu ya esti ya Nzadi ya Congo. Yo kele nene mbala iya kuluta France, mbala 80 kuluta Belgique, mbala mosi ti ndambu kuluta Québec, na Canada, to kiteso mosi ti ndambu ya États-Unis yina kele na esti ya nzadi Mississippi. Nzadi ya Congo ke pesaka insi yai nzila mosi kaka ya kukwenda na Nzadi Atlantique na mbanza Banana yina kele na dibungu. Yo kele nzila mosi ya fioti na lweka ya diboko ya kitata ya nzadi yina ke luta na Angola, yina kele na lweka ya diboko ya kimama, mpi yo ke sala kizunga mosi ya fioti na lweka ya nzadi Atlantique na kati ya nordi ya nzadi mpi ndilu ya kizunga ya Cabinda na Angola. 

Sambu RDC kele ti ntoto ya nene, yo kele na kati-kati ya Afrika, yo kele ti bimvwama mingi ya lugangu mpi bantu mingi, yo kele na kati ya bansi ya nene ya Afrika13. Yo kele na ntoto ya mvimba mpi yo kele ti climat tatu.

=== Mayele ya kusala masa ===

Par sa longueur de 4 700 <abbr>km</abbr>, le fleuve Congo est le huitième plus long fleuve du monde et deuxième après l'Amazone par son débit moyen de 50 000 <abbr>m<sup>3</sup></abbr> par seconde et l'étendue de son bassin de 3 700 000 <abbr>km<sup>2</sup></abbr>. Il prend sa source à Lwalaba, sur le haut plateau du Katanga, et se jette dans l'océan Atlantique. Il reçoit ses deux principaux affluents, l'Oubangui, réunion de l'Uele et du Mbomou, et le Kasaï, grossi par le Kwango, avant d'atteindre le Malebo Pool sur les rives duquel Kinshasa et Brazzaville se font face.

De nombreux autres cours d'eau irriguent l'intégralité du territoire : la Lubundi, la Lufira, la Lomami, la Mongala, la Lulonga, l'Ikelemba, ainsi que le Sankuru, la Lukénie, le Kwango, la Maï-Ndombe, la N'djili, <abbr>etc.</abbr>.

Les principaux lacs de la république démocratique du Congo sont généralement répartis en trois groupes :

* Les lacs de plateaux (Moero, Tshangalele, Upemba et Delcommune)
* Les lacs résiduels (Tumba, Mai-Ndombe)
* Les lacs de montagnes (Tanganyika, Kivu, Édouard et Albert)

=== Bima ya bo me yidika ===
Banti na yo ke vandaka na mfinda mpi na mabengi. Nzadi ya Congo kele ti masa mingi mpi banseke mingi ya nene ya masa. Na ndambu ya nordi mpi ya esti, yo ke nataka bantu na bangumba ya nda ya Oubangui, Uele, Lukénié, mpi Lasaï (bametre 1.000), mpi na ndambu ya westi, na bangumba ya nene ya Batéké mpi ya Lunda (bametre 1.200). Na ndambu ya esti ya nzadi-mungwa, bangumba ya nene yina kele ti banzadi-mungwa Tanganyika, Kivu, Édouard, mpi Albert kele ti bangumba ya nene (Rwenzori, bametre 5.109) mpi bangumba ya ngumba (Virunga). Na ndambu ya sudi-esti, bangumba ya nene yina kele ti bangumba ya nene (Katanga Plateau), bangumba ya nene yina kele ti bangumba ya fioti-fioti (Ngumba ya Mitumba), mpi banzadi-mungwa ya nene (Zia Upemba) kele. Na ndambu ya westi, ntoto ya zelo na zelo mpi bantangu yankaka ya mabulu kebasikaka sambu na kukota na nzadi Atlantique14.

=== Bima ya Kezingaka ===

[[File:Congo_Rep_Dem_carte.gif|thumbnail|300px|Mapi ya Kôngo-Kinsasa]]
Bitumba mpi kubasisa bantu na bansi na bo na mvita ya zole ya ntoto ya mvimba na Congo menatilaka banti mpi banti ya mfinda yina vandaka ntete mingi na insi yina bampasi mingi. Banzo ya lutaninu kele kaka na 11 na kati ya nkama ya insi (2014) 16 kansi kisalu ya kukatula kwivre, kobalt, diama, mpi banti ke bebisa mpi ke tula diaka kigonsa na mfinda. Banzo-nkanda yina ke salaka kura ti mazuti ke bebisa mpi mfinda ya bamfinda. République démocratique du Congo kele ti banti mpi bambisi mingi ya kuswaswana. Yo kele ti bambisi mingi ya ke nwaka mabele, mu mbandu, bangorila ya bangumba, bangorila ya ntoto ya zelo na zelo, ba bonobo to ba chimpanzé ya fioti, ba okapi, ba rhinoceros ya nordi ya mpembe, mpi ba paon ya Congo16. Na insi yai, kele mpi ti mitindu mingi ya bandeke, ya bambisi, mpi ya bambisi yina ke tambulaka na ntoto. Bambisi ya masa kele na kati ya mabuta kiteso ya 40 ya bambisi ya mitindu kiteso ya 1000.

=== Kufwa Banti Kukonda Kuyala ===

Bantu kefwa banti mingi na République démocratique du Congo. Na kutadila bansosa ya Greenpeace (2017), insi yai zolaka kuvidisa 40 na kati ya nkama ya banti na yo na ntwala ya mvu 205017, ata bantu ya bansi ya nkaka pesaka bamilio ya badolare sambu na kutanina banti yai ya nene na nima ya mvita na luyantiku ya mvu-nkama ya 21. Na nsungi ya bamvula kiteso ya 20, nsiku yai ya bo tulaka na mvu 2002 kangaka bantu nzila ya kufwa banti, kansi yo sukaka ve. Greenpeace tubaka nde bo me fwa nsiku yai mbala mingi: na nima ya bamposo fioti, bo kabulaka mikanda mingi ya leta yina kele ve ya nsiku, na nima, nsiku mosi ya prezida ya mvu 2005 kumisaka ngolo nsiku ya mvu 2002, kansi bo vutulaka mikanda 15 yina bo katulaka na mvu 2009 na nima ya nsiku yina na mvu 201119, na nima bo pesaka diaka bakonti tatu ya banti na mutindu ya mbi na mvu 2015 na bakompani zole: FODECO mpi SOMIFOR yina bantu mingi na kati na bo kele bantu ya Chine mpi yina kele ti babiro na bo ya leta na Kinshasa na adresi mosi (na Limete)20,21,22, mpi yina bantu ya Chine salaka23)24, na mvu 2020, bo pesaka bakonti kiteso ya ba hectare 1,4 ya bo ke bingaka ′′ku tanina ′′ na bantu yina ke salaka bisalu ya bilanga ya matadi25. Na kutadila rapore ya Rainforest, Claude Nyamugabo (muntu yina vandaka na ntwala ya Bazaiba) pesaka bakilometre kuluta bamilio iya ya ntoto yina vandaka ve na nsiku25. Na nima, na mvu 2021, guvernema ke zola kukatula nsiku yina sambu na kupesa madia na bantu yina ke salaka banti ya nkaka. Mambu yai ke yangisa bantu ya bansi mingi mpi bimvuka ya ke salaka ve mambu ya politiki bonso Greenpeace mpi Rainforest, sambu mambu ya mutindu yai ke basisaka ntangu yonso "kufwa banti mingi" mpi yo ke vandaka mpasi na kukanga yo. Na kutadila kimvuka mosi (Save the Forest Network) ya me zabanaka mingi (Save the Forest Network 2021), "kukangula bamilio ya bakilometre ya banti sambu na kusala ba-industries ta vanda kigonsa sambu na klima, luzingu ya banti, bansiku mpi banswa ya bantu yina ke zingaka na banti". Na kutadila ba ONG, yo lenda sala nde ntoto kukuma nene mbala tatu na bisika yina kele ti bantu mingi ya babwala mpi ya bamfinangani mpi bambisi yina kele na kigonsa ya kufwa.

== Kinkulu ==
'''Na ntwala ya ntangu ya ntama'''

Bantu ya ntete yina vandaka kuzinga na Congo vandaka bantu ya dikanda ya Pre-Acheulean. Bo sengumunaka yo na bisika ya bo ke sengumunaka bima ya ntama na Mulundwa na Katanga, na Katanda 2 mpi na Sanga 5 na Kivu. Bo ke tubaka nde matadi yina bo zengaka vandaka ya bamvula kuluta 200.000, kansi bubu yai beto lenda tuba ve mambu mingi. Ntoto ya République Démocratique du Congo vandaka ntete ti bantu yina vandaka kusosa bima na bilanga, ziku bankaka ya bantu ya Pygmées ya bubu yai. Banda na ntangu yina bantu ya ntete ya bwala yina kumaka tii na ntangu yina bantu ya ntete ya bwala yina kumaka, bantu ya Kongo vandaka kuzinga na bisika ya kuswaswana. Bo sengumunaka bambandu mingi ya bambisi ya masa ya bo ke bingaka Acheulean. Na mvu-nkama ya zole N.T.B., bantu ya Izraele kumaka kusambila banzambi ya luvunu. Na mvu-nkama ya ntete ya N.T.B., bantu mingi yina vandaka kusala bisalu ya bilanga mpi ya vandaka kutuba bandinga ya bantu ya bantu ya bantu ya bantu ya bantu ya bantu ya bantu ya bantu ya bantu ya ntangu ya ntama kwendaka kuzinga na nordi ya Afrika. Na kati-kati ya bamvula 3500 ti 2000, bantu ya ntete yina vandaka kuzinga na bambanza ya Cameroun ya Sudi kumaka kusala bilanga na nordi mpi na westi ya Afrika ya Kati. Na Congo, bantu ya ntete ya ke zingaka na bisika yai me zabana banda na mvu 2600 na nzila ya mambu yina bo ke bingaka nde kinkulu ya Imbonga pene-pene ya Mbandaka mpi ya dizanga ya Tumba. Na ndambu yankaka ya insi, na Kivu, bantu ya Urewe kezingaka na babwala ya mpa. Bambanza yai kele kaka ndambu ya westi ya bimvuka ya bantu yina vandaka kusala bima ya ntalu, mingi-mingi na Ouganda, na Rwanda, na Burundi, na ndambu ya westi ya Kenya, mpi na Tanzanie. Bima ya metala vandaka kubasika na bisika yai, kansi yo vandaka kubasika ve na bisika yina. Bima ya ntete ya metala vandaka kubasika na nordi-westi ya Afrika ya kati (na sudi ya Cameroun mpi na Bouar na Centrafrique) mpi na nordi-esti (na ndambu ya kati ya nzadi-mungwa). Na Congo-Kinshasa, bo zabaka ve kima ya kibende na kisika yina bantu ya Imbonga vandaka kuzinga; bo zabaka yo kaka na nima, na kati-kati ya mvu-nkama ya tanu ti ya tanu N.T.B. Na nima ya mvu-nkama ya ntete ya ntangu na beto, bantu mingi tubaka nde bo ta sadila kibende yai (na Pikunda mpi na Munda) 27. Na ntangu yina, na nsi ya Kongo, bantu yantikaka kusala bibende na nzila ya Kay Ladio, yina landaka mbandu ya Ngovo. Na Kivu, yo kemonana nde bo vandaka ti kibende banda na ntangu bantu ya ntete ya bwala yina vandaka kuzinga, mutindu bafulu mingi ya bo kesadilaka sambu na kukatula bibende na Rwanda mpi na Burundi kemonisa yo. Na nima, mutindu bansosa yina bantu ya Allemagne salaka na banzadi yina kele na lweka ya Nzadi Congo kemonisa yo, bantu yai ya ntete kumaka kuzinga malembe-malembe na kati-kati ya mfinda ya Equateur na kulandaka banzila ya banzadi yina kebasikaka na nsi ya nzadi tii na zulu; bansosa yina bantu ya Espagne salaka na nzadi Ituri kemonisa nde yo kelombaka kuvingila tii na mbongo ya badolare 800 sambu na kukutana ti bantu ya ntete yina kezingaka na bisika yankaka ya mfinda. Yo kemonana nde bantu ya Bantu Bantu vandaka kukuma mingi na nsungi mosi na kati ya mvu-nkama ya iya ti ya sambanu ya T.B. Kansi, ntalu na bo kukulumukaka. Sambu mupepe vandaka mingi, yo lenda vanda nde maladi mosi ya nda vandaka na kisina ya kubeba yina.28 Na nima ya kufwa ya ntalu ya bantu, bantu mingi kwendaka kuzinga na bansi yankaka na bamvu-nkama yina kulandaka28. Bansosa ya bantu ya arkeolozi mpi ya bantu yina ke longukaka bima ya ntama ke monisa nde bantu yina vandaka kutuba bandinga ya bantu. Bantu vandaka kubwa nswalu na kati ya mvu-nkama ya ~400 mpi ya mvu-nkama ya 600 T.B., mpi na nima bo landaka na malembe-malembe tii na bamvula kiteso ya 400 yina bantu vandaka kuzinga ve mingi (mvu-nkama ya ~600 tii ya mvu-nkama ya 1000 T.B.) na ntwala nde bantu mingi kukwenda kuzinga na bansi ya nkaka na nsungi ya bamvula ya nsuka ya bamvula ya kibende.

=== '''Bamfumu mpi Baluyalu''' ===
Na nsuka ya Moyen Âge, bantu ya kuswaswana, yina kuvandaka na bimvuka ya bamfumu, kukumaka bimfumu (luba, kuba, lunda, kongo, mpi buna na buna). Bantu yankaka ketubaka nde bimfumu yango kuyantikaka na mvu-nkama ya 15 ntangu bantu ya Eropa kukutanaka ti bo. Na nsungi yai, bimfumu mingi vandaka kusala mumbongo ti bantu yina vandaka kuteka bampika na lweka ya nzadi-mungwa mpi na kati na bo. Bantu vandaka kusala mumbongo na nzila ya masa to ya maswa. Bantu yai vandaka ve ti bima na bo mosi, bo vandaka ve kuteka ntoto yina bo vandaka kukuna na kimvuka, mpi bimfumu ya kuswaswana vandaka ve ti bandilu ya sikisiki (kisika ya dikanda mosi ya fioti vandaka kiteso ya bakilometre 5 000). Bantu ya dibundu mosi ke sadisanaka na luzolo yonso. Bo kelongaka bana na bo mambu ya siansi yina bo mesonikaka ve na mikanda mpi bo kelongaka bo kisalu yina bibuti na bo kesalaka. Bantotila to bantotila kevandaka ve ti kiyeka ya kyeleka. Kansi, bamfumu ya babwala kele ti kiyeka. Kansi, bimfumu kele bimvuka ya bantu yina ke tubaka ndinga mosi mpi ke zingaka kisika mosi sambu na ntangu fioti.

Na nsungi ya bamvu-nkama kumi na tanu tii na bamvu-nkama kumi na uvwa, mumbongo ya bantu ya ndombe na lweka ya lweka ya westi vandaka kukwenda tii na kati-kati ya insi mpi yo vandaka kuwakana ti mumbongo ya banti ya nzasi sambu na kumonisa kana bimfumu ya kuswaswana vandaka kuyela to kulemba. Na ndambu ya westi, yo sukaka na kati-kati ya mvu-nkama ya 19. Kansi, na ntangu yina, na ndambu ya esti ya insi, bubu yai Ituri mpi Kivu, bantu ya Swahili yina katukaka na Zanzibar, kusukaka kaka ve na kusumba bampika na bantu ya insi yina, kansi bo salaka mpi ba sultanates. Banda na mvu 1870, ba sultan yai kumaka kuyala tii na Nzadi-Mungwa ya Congo, mpi bo tungaka bambanza bonso Nyangwe mpi Kasongo. Na mvu 1890, kisika yina bantu ya Arabia vandaka kuyala vandaka kiteso ya kitini mosi na kati ya bitini tatu ya Congo29.

== Bêsi ==

Kibuka ya bantu ya nene kele:

* [[baluba]] 18 %
* [[bakôngo]] 16,1 %
* [[bankundu]] <!-- bamongo --> 13,5 %
* [[banyarwanda]] ná [[banyamulenge]] 10,3 %
* [[bazande]] 6,1%
* [[babangi]] ná [[bangala]] 5,8%
* bantu ya nkaka 30,2%

=== Bandînga ===
Tala mpe [[Bandînga ya Repubilika ya Kôngo Demokratiki]].

Ndînga ya kisalu ya Kôngo-Kinsasa yawu kele [[kifalanse]]. Bandînga ya bwala kele [[kikôngo-kituba|kikôngo ya leta]], [[tshiluba|kiluba-lulua]], [[kiswahili]] na [[lingala]]. Yinsi ke tembikisa bandînga yina nyonso na kuloza ata mosi ve. Bandînga ya nkaka ya yinsi yawu kele samu na lukumu ya yinsi ya Kongo yina luyalu ke kwiza kakila.

[[File:Map - DR Congo, major languages.svg|thumbnail|250px|Mapa ya bandinga ya RKD.]]

{|
! Ndînga !! Batubi<br />(ndînga ya ntete) !! Batubi<br />(ndînga ya zôle) !! Batubi<br />na kimvuka
|-
| Kikôngo ya leta || 6 % || 11 % || 17 %
|-
| Lingala || 5 % || 21 % || 26 %
|-
| Tshiluba || 8 % || 8 % || 16 %
|-
| Kiswahili || 12 % || 29 % || 41 %
|}

=== Lukwikilu ===

* [[dibundu ya katolika|bana ya Yesu ya katolika]] 70%
* [[dibundu ya misioni|bana ya Yesu ya misioni]] 20%
* [[dibundu ya Kimbangu|bana ya Kimbangu]] 10%
* [[kisilamu|basilamu]] 10%
* lukwikilu ya bambuta 10%


== Malongi ya ntoto ==

[[Nzadi Kôngo]] ná bana-nzadi ya yandi ke sabuka yinsi ya mvimpa. Nzadi Kôngo ke kabula Kôngo-Balazavile na Kôngo-Kinsasa. [[Nzadi Ubangi]] kele [[ndilu]] na Yinsi ya Afelika ya Kati. Uganda kele na simu ya [[dizanga|Mazanga]] [[Mobutu]] na [[Rwitanzige]]. Rwanda kele na simu ya [[Kivu]]. Burundi na Tanzania kele na simu ya [[Tanganyika]]. Dizanga [[Mweru]] ye nzadi [[Luapula]] salama bonso ndilu na Zambia. [[Kwango]] na [[Kasâyi]] ke lânda ndilu ya Ngola.


== Bizûnga ==
[[File:Provinces de la République démocratique du Congo - 2005.svg|thumbnail|right|300px|Bizûnga 25 mpe Kinsasa]]

Repubilika ya Kôngo ya Dimokalasi kele na bizûnga makûmi zôle na tânu mpe mbânza Kinsasa.

{| class="wikitable"
|-
! !!Kizûnga !! Zina ya kifalanse !!Mbanza-kimfumu !!Ndînga ya luyalu
|-
|1.||[[Kinsasa (kizunga)|Kinsasa]]||Kinshasa||[[Kinsasa]]||[[kifalanse]], [[lingala]]
|-
|2.||[[Kôngo ya Kati]]||''Kongo Central''||[[Matadi]]||[[kikôngo]], [[kikôngo-kituba]], [[lingala]]
|-
|3.||[[Kizunga Kwango|Kwango]]||''Kwango''||[[Kenge]]||kikôngo-kituba
|-
|4.||[[Kwilu (Kikwit)|Kwilu]]||''Kwilu''||[[Kikwit]]||kikôngo-kituba
|-
|5.||[[Kizunga Mayi-Ndombe|Mayi-Ndombe]]||''Maï-Ndombe''||[[Inongo]]||lingala
|-
|6.||[[Kizûnga Kasâyi|Kasâyi]]||''Kasaï''||[[Luebo]]||[[tshiluba]]
|-
|7.||[[Kizunga Luluwa|Luluwa]]||''Lulua''||[[Kananga]]||tshiluba
|-
|8.||[[Kasâyi ya Esete]]||''Kasaï-Oriental''||[[Mbuji-Mayi]]||tshiluba
|-
|9.||[[Lomami]]||''Lomami''||[[Kabinda ya Lomami|Kabinda]]||tshiluba
|-
|10.||[[Kizûnga Sankuru|Sankuru]]||''Sankuru''||[[Lodja]]||tshiluba
|-
|11.||[[Maniema]]||''Maniema''||[[Kindu]]||[[kiswahili]]
|-
|12.||[[Kivu ya Sudi]]||''Sud-Kivu''||[[Bukavu]]||kiswahili
|-
|13.||[[Kivu ya Node]]||''Nord-Kivu''||[[Goma]]||kiswahili
|-
|14.||[[Ituri]]||''Ituri''||[[Bunia]]||kiswahili
|-
|15.||[[Uwele ya Minani]]||''Haut-Uele''||[[Isiro]]||lingala
|-
|16.||[[Tshopo]]||''Tshopo''||[[Kisangani]]||kiswahili
|-
|17.||[[Uwele ya Mitiu]]||''Bas-Uele''||[[Buta]]||lingala, kiswahili
|-
|18.||[[Ubangi ya Node]]||''Nord-Ubangi''||[[Gbadolite]]||lingala
|-
|19.||[[Kizunga Mongala|Mongala]]||''Mongala''||[[Lisala]]||lingala
|-
|20.||[[Ubangi ya Sudi]]||''Sud-Ubangi''||[[Gemena]]||lingala
|-
|21.||[[Ekwatelo]]||''Equateur''||[[Mbandaka]]||lingala
|-
|22.||[[Tshuapa]]||''Tshuapa''||[[Bwende]]||lingala
|-
|23.||[[Kizunga Tanganyika|Tanganyika]]||''Tanganika''||[[Kalemie]]||kiswahili
|-
|24.||[[Lomami ya Minani]]||''Haut-Lomami''||[[Kamina]]||kiswahili
|-
|25.||[[Kizunga Luwalaba|Luwalaba]]||''Lualaba''||[[Kolwezi]]||kiswahili
|-
|26.||[[Kizunga Katanga|Katanga ya Minani]]||''Haut-Katanga''||[[Lubumbashi]]||kiswahili
|}

== Politiki ==
''[[Politiki ya Repubilika ya Kôngo ya Dimokalasi]]''

=== Minsiku ya leta ===
* [[:wikisource:fr:Constitution de la République démocratique du Congo|Misiku ya yinsi ya kifalanse]]

=== Bantwadisi ya nsi ===
[[President ya nsi Repubilika ya Kôngo ya Dimokalasi]]
* [[1960]] - [[1965]] [[Joseph Kasa Vubu]]
* [[1965]] - [[1997]] [[Mobutu Sese Seko]]
* [[1997]] - [[2001]] [[Laurent Kabila]]
* [[2001]] - [[2019]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; [[Joseph Kabila]]
* [[2019]] -     [[Félix Tshisekedi]]

=== Bantumwa ya ntete ===
* [[1960]] - 1960     [[Patrice Lumumba]]
* [[1961]] - 1961     [[Joseph Ileo]]
* [[1961]] - [[1964]] [[Cyrille Adoula]]
* [[1964]] - [[1965]] [[Moise Tshombe]]
* [[1965]] - 1965     [[Evariste Kimba]]
* [[1965]] - [[1966]] [[Léonard Mulamba]]
* 1966     - 1977     ?
* [[1977]] - [[1979]] [[Mpinga Kasenga]]
* [[1979]] - [[1980]] [[Bo-Boliko Lokonga Mihambo]]
* [[1980]] - [[1981]] [[Jean Nguza Karl-I-Bond]]
* [[1981]] - [[1982]] [[Joseph Untube N'singa Udjuu]]
* [[1982]] - [[1986]] [[Kengo Wa Dondo]]
* [[1987]] - [[1988]] [[Mabi Mulumba]]
* [[1988]] - 1988     [[Sambwa Pida Nbagui]]
* [[1988]] - [[1990]] [[Kengo wa Dondo]]
* [[1990]] - [[1991]] [[Lunda Bululu]]
* [[1991]] - 1991     [[Mulumba Lukoji]]
* [[1991]] - 1991     [[Étienne Tshisekedi]]
* [[1991]] - 1991     [[Bernardin Mungul Diaka]]
* [[1991]] - [[1992]] [[Jean Nguza Karl-I-Bond]]
* [[1992]] - [[1993]] [[Étienne Tshisekedi]]
* [[1993]] - [[1994]] [[Faustin Birindwa]]
* [[1994]] - [[1997]] [[Kengo Wa Dondo]]
* [[1997]] - 1997     [[Étienne Tshisekedi]]
* [[1997]] - 1997     [[Likulia Bolongo]]
* [[2007]] - ???       [[Antoine GIZENGA]] 

== Bima ya kikalulu ==

* [[mutako]] 
* [[diama]]
* [[mafuta]] ([[petolo]])
* [[kibende]]

{{Afrika}}

[[Category:Bansi ya Afelika]]
[[Category:Repubilika ya Kongo ya Dimokalasi|*]]
[[Category:Afelika ya Kati]]