Abeti Masikini

Abeti Masikini na mkumbu na yandi ya kieleka Elisabeth Finant Aka Abeti Masikiini, butukaka na kilumbu ya 9 novembre 1954 na Kisangani",Stanleyville na Congo Belge (bubu yai Kisangani, na République Démocratique du Congo) mpe kufwaka na kilumbu ya 28 septembre 1994 na Paris, yandi vuandaka muyimbi ya miziki, Nsoniki ya bankunga miziki, mpe muntu ya ke bulaka miziki na Congo.

Yandi kele mwana ya Jean-Pierre Finant (1922-1961), diplomate mpe muntu ya politiki ya Congo-Kinshasa, depite ya ntama mpe guvernere ya provense ya Esti na manima ya kubaka kimpwanza ya insi.

Mutindu na yandi ya miziki, ya me fwanana kibeni, kele ti mambu mingi ya mutindu na mutindu: rumba congolaise, bleu, soul, folk, Soukouss.

Disolo ya luzingu

Mkumbu na yandi ya kieleka kele Élisabeth Finant, Abeti Masikini butukaka na kilumbu ya 9 novembre 1954 na Jean-Pierre Finant na Marie, na dibuta ya bana nana. Tata na yandi longisaka yandi Piano banda bumwana. Yandi yimbilaka mpe ntangu yandi vuandaka leke bonso choriste.

Na nima ya kumanisa nzo-nkanda ya nene, yandi salaka na biro ya Ministre ya Culture Pierre Mushete.

Ya vuandaka na ntangu yina nde "Betty" ya leke (mkumbu na yandi ya nkaka) bikaka kimpwanza na nzola na yandi samu na miziki, na kuyituka ya nene ya dibuta na yandi. Yandi kotaka na 1971 na nsaka ya miziki yina Gérard Madiata yidikaka, kisika yandi bakaka kisika ya tatu. Yandi ta soba dati ya lubutuku na yandi na kubuelaka bamvula tatu ya nkaka na nima ya bamvula 17 ya kieleka. Yandi me sala na lusadisu ya bantu ya nkaka ya dibuta na yandi kimvuka mosi yina ke bulaka gitare na yawu kele leke na yandi ya bakala Jean Abumba. Yandi ke kudibingaka Betty Finant mpe ke salaka na ba club ya fioti.

Luzingu ya kinsweki

Abeti zingaka na yinzo na yandi mpe muntu ya ke salaka miziki, Gérard Akueson yantika 1972 tii 1994. Bo vukisaka nitu na bo na Paris na mvula 1989. Yandi vuandaka mama ya bana iya, bana ya bankento tatu mpe mwana ya bakala mosi: Yolande, Gérard Badé, Germaine (mwana ya lundi) mpi Harmony.

Kisalu na yandi ya ntete

Abéti Masikini bandaka kisalu na yandi ya miziki na mvula 1971, na manima ya kubaka kisika ya ntete na nsaka "Découverte des jeunes talents" yina Gérard Madiata, muyimbi ya ndinga ya wolo sadisaka. Yawu kele ntangu yina Gérard Akueson, muntu yina ke salaka miziki yina me zabanaka mingi, ntangu yandi kwendaka na Kinsasa, monaka yandi, yina Kayumbi Béa, Lukumku Sampu mpe Kiamuangana Mateta (Verckys) monisaka. Bawu zole kwendaka na Togo kisika yandi kotisaka 45 tours na yandi ya ntete "Mutoto Wangu et Safari" ti bantu na yandi ya miziki ya Mauricien: Yawu kele kiesé. Yandi na kimvuka na yandi, ba tambulaka na Afrika ya Westi ti nsaka mosi ya kitoko ya bangunga zole. Bénin yambaka yandi mpe Côte d'Ivoire, Niger, Haute Voita (Burkina Faso), Guinée, Sénégal, Ghana, mpe Nigeria kisika yandi kutanaka na Fêla, ntotila ya Afro-Béat, yandi kotisaka diske na studio mosi ya yandi.

Kununga na Olympie ya Paris

Na kilumbu ya 19 ya ngonda ya zole ya mvula 1973, Abeti Masikini na orkestre na yandi "Les redoutables" Na bantu na yandi ya makinu yina ba vuandaka kubokila "Tigresses" basisaka kiese ya bantu: yandi tulaka diboko na kontra na yandi ya ntete ya miziki na Eropa na Pierre Cardin mpe basalaka album Bible. Bamvula zole ya mvula ya ngolo bantu 3 000 kwendaka kupesa yandi lukumu na Carnegie Hall na New-York na Etats-Unis kisika yandi yimbilaka Soukous.

Na ntangu ya banzietelo yai, yandi kutanana bantu mingi ya lukumu ya France na kati na bawu Mireille Mathieu, Hugues Auffray, na bantu ya nene ya nsi-ntoto, bonso Mohamed Ali, James Brown, Myriam Makéba, Roi Pelé, Bruno Coquatrix mpe bantu ya nkaka mingi. Na nima ya kukwenda na Olympia, Pierre Cardin, muntu ya ke yidikaka bilele ya me zabanaka mingi, pesaka mbongo na album na yandi ya ntete "Pierre Cardin présente Abéti". Na luyantiku, yandi vuandaka kuyimba na masolo na yandi ya Congolais, miziki ya bwala na yandi, Abéti vuandaka kuyimba na ndinga ya bwala na bo Swahili, na Lingala, na nima na Kifalansa mpe na Kingelesi, yo vuandaka kidimbu ya kukangula meso na nsi-ntoto mpi sambu na kusolula mbote ti bantu ya mutindu na mutindu, yina vuandaka kusepela na miziki na yandi ya ntama mingi.

Ntembe kele ve nde to ya kele

Ata yandi salaka mambote na insi ya mvimba, bantu mingi ya Kongo sepelaka ve na Abéti, mingi-mingi bantu ya Kinsasa. Bawu monaka nde miziki na yandi swaswanaka kibeni ti miziki ya kieleka ya Kongo.

Abeti fwete tula diaka ntembe na kisalu na yandi. bantu ya nkaka sepelaka ve na mutindu yandi vuandaka kusala na Afrika.

Bantu ya nkaka vwezaka yandi na kutubaka nde miziki na yandi ya kuluta mfunu, sambu na bantu ya Swahili, simbaka ve bantu yonso ya Kongo yina ke sepelaka mingi na bankunga ya bantu mingi yina ba ke yimbaka na Dingala, mosi ya bandinga iya ya insi.

Kansi, ba kangulaka yandi nzila ya kununga na nganda ya insi.

Tigre ya nkento yandi kele na manzaka ya wolo

Na septembre 1977, Abeti kwendaka na Paris samuna kukotisa disque ya yimpa yina Slim Pezin, muntu ya ke yidikaka mpe ke buelaka miziki yina zabanaka mingi na insi ya miziki ya France. Ti mfumu na yandi, Gérard Akueson, yina ke twadisaka mpe album ya bawu ke binga yilungi nayandi, Abeti me yantika na mutindu ya yimpa ya disk. Ata mpidina, yandi me vidisaka ve kimuntu na yandi ya yimpa, sambu bankunga kele na Swahili, na Lingala mpe na Kifalansa. Yandi ke na keti-keti ata ba ke tuba mambu ya yimbi samu na yandi na kusala miziki ya mbote kibeni.

Kaka na mvula yina, yandi kotaka na maswa na kimvuka na yandi samu na nzietelo ya nene na Afrika ya Westi, kisika bantu sepelaka na yandi. Yandi bendaka dikebi ya Radio Netherlands, sambu na yawu yandi salaka filme mosi ya miziki na Pays-Bas na yina me tala bankunga ya album na yandi ya nsuka.  Ntangu yandi vutukaka na Kinshasa, na luyantiku ya mvula 1978, bo salaka kampanye ya nene sambu na kuzabisa kuvutuka na yandi mpe kubima ya mukanda na yandi ya tanu Visages. Yawu vuandaka na ba titre bonso Assa Mubire, Motema pasi, Bisuivra-Suivra, Musampa, Unipé, Mateso Ya Dunia, etc. Nsoba ya nene salamaka mpe na ba spectacle na yandi yina kumaka kitoko mpe ya yimpa. Manow Balé, muntu ya France-Sénégal yina ke yimbilaka mpe , kwisaka kusadisa yandi sambu na kulonga yandi. Diskulu yina nungaka kaka ve na Kinshasa, kansi mpe na ba miyumbu yonso ya Afro-Caribéen ya ntangu yina na nsungi ya bangonda mingi. Bawu bongisaka mpe bansaka na yandi ya mvimba na nkokila mpe na suka. Abeti kele diaka ve kaka "mama" ya bana, kansi ya bantu yonso.

Na nsuka ya mvula 1978, yandi vutukilaka yawu diaka na opus ya nkaka yina Slim Pezin yidikaka mpe basisaka. Yandi pesaka nkunga ya Ngblimbo na ba bantu na yandi ya fioti mpe yandi yibukaka mbanza na yandi, Kisangani, na nzila ya kitini Singa Mwambé. Album yai ya sambanu kele mpi ti bankunga bonso Amitié, Kupepe Suka, We Muloko Wangu, etc.

Na 1979, Abeti yimbilaka na Londres na Royal Albert Hall. Samuna yandi nungaka na ba album na yandi zole ya ntete, ntangu yandi vutukaka na Kinshasa, yandi sosaka kusangisa bantu mingi mpe yandi sanganaka sambu na mbala ya ntete na kimvuka mosi ya nene ya miziki ya kisika yina, Tout Puissant OK Jazz ya Franco Luambo Makiadi, sambu na kusonika ba single zole. Yo kele Na Pesi Yo Mboté mpe Bifamuri, bankunga zole yina kele ti miziki ya congo. Ntu-diambu ya ntete ta zabana mingi na bandambu zole ya nzadi Kongo (Kinshasa mpi Brazzaville) mpe yawu sadisa Abeti na kukuma muntu ya nene na insi na yandi.

Mpusa yai ya mbote ta monisa mikubu ya bamvula yina ke kwisa.Kansi, album Mokomboso, yina bimaka na mvula 1980, vuandaka na mutindu ya ba disque na yandi zole ya ntama, disongidila kuvukisa ya mutindu na mutindu: disk, pop mpi rythmes afro. Na ngonda ya tatu na mvula 1980, ntangu Joseph Désiré Mobutu kwendaka kutala Chine, Chu Mi Yun, muntu ya ke yimbaka na kimvuka ya bantu ya teyatre ya Chine, landaka mbandu ya Abeti ntangu yandi vuandaka kuyimbila miyumbu na yandi zole: Bisuivra-Suivra mpe Motema Pasi.

Bamvula ya Rumba

Na mvula 1981, Abeti salaka feti ya bamvula 10 ya kisalu na yandi. Yandi bimisaka na Dixième anniversaire, album mosi yina Sammy Massamba yidikaka na ba titre ya kele na makelele ya me fwanana na rumba congolaise: Baruwa Kwa Mupenzi, Chéri Badé, Père Bouché, etc. Chéri Badée ya nungaka na kati ya kimvuka ya bana congo. Sambu na mbala mosi, bantu yonso ya bwala yina ba ndimaka Abeti. Na bamvula yina landaka, yandi kumaka kuzola mingi miziki ya rumba. Kansi, miziki na yandi ta vidisa mwa fioti luswaswanu yina vandaka kusala nde yandi swaswana ti bantu ya nkaka ya miziki ya Congo-Kinshasa.

Na mvula 1982, I love You (Mwasi Ya Bolingo) ya vuandaka diambu ya nkaka ya mbote. Nto-diambu yai pesaka nzila na album Abeti, yina kele mpe na nkunga Jalousie mpi kuvutukila ya Na pesi Yo Mboté, na kuvanda disque na yandi ya ntete ya wolo na bakopi kuluta 300 000 yina ba tekaka na Afrika. Mambu yina landaka vuandaka ve ya mbote bonso na bamvula yina lutaka. Na mvula 1984, Elisabeth kwendaka kuzinga na Lomé na Togo ti kimvuka na yandi tii na ngonda ya ntete ya mvula 1986.

Munu kele na nganzi

Na nsuka ya mvula ya 1986, Abeti kwendaka kuzinga na Paris mpe na basisaka album Je suis fâché yina ntu-diambu na yo ya nene sonamaka, yidikaka mpi bimaka na Georges Seba, muntu ya Cameroun. Yawu kele carton, na ntangu yina kimvuka ya bantu ya Antilles Kassav' "ke yala" miziki ya bantu ya Afrika ya Caraïbes. Album kele Diskure ya wolo mpi bantu ya yimpa ke mona muntu ya nene ya Kongo. Na mvula yina kulandaka, yandi vutukilaka kimvuka ya mutindu mosi, mingi-mingi Georges Seba, Lokassa ya Mbongo mpi Dally Kimoko sambu na album En colère kisika yandi bimisaka Soukous Parfumé. Yawu kele ve disque ya wolo kansi nkunga Scandale De jeusie kele tube na Antilles mpe na Afrika ya Westi. Yandi ke salaka mpi na émission Champs alizés na Martinique. Diskusi me baka bonso lufutu na mvu 1987, Maracas ya wolo.

Na mvula 1988, Abeti na lusadisu ya kimvuka na yandi ya ba bantuna Yawdi ya ntoto ya mvimba yina Berthrand Nguyen Matoko vuandaka kutwadisa, salaka na kilumbu ya 24 ya ngonda ya sambanu na Zénith, nzo ya nene ya bansaka ya Paris na ntwala ya bantu 5.000. Ba bokilaka bantu mingi na miziki, mu mbandu Bernard Lavilliers, Manu Dibango, Georges Seba, Pépé Kallé, mpi François Lougah, na Radio France Internationale (RFI). Samu yandi nungaka na nsaka yina, yandi salaka kontra ti kompani mosi ya ke salaka badiskure (Polygramme). Na mvula 1989, yandi lungisaka lukanu na yandi ntangu yandi kwendaka na Chine sambu na kusala ba gala 17 ti Abeti ya Chine na bambanza ya nene ya insi na ntwala ya mafunda ya bantu. Kaka na mvula yina, yandi yimbaka mpe na yinzo ya bansaka ya Appolo na Harlem na mbanza New York na États-Unis.

Bamvula ya Nsuka

Yandi bimisaka album mosi ya nsuka na 1990 ya ntu-diambu La Reine du soukous yina vyandaka na bankunga ya nkaka: Bebe Matoko, Mupenzi, Malu mpi Mwana Muke Wa Miss. Yawu salamaka na Kinshasa na Palais du Peuple na Desembri 1990. Yandi salaka concert na yandi ya nsuka na salle LSC na mpimpa ya Noël 1993.

Maladi katulaka yandi na bantu na yandi na bangonda yina landaka, mpe yandi kufwaka na kilumbu ya 28 septembre 1994, na Paris, na kimbefo ya kansere. Bo vutulaka nzutu na yandi na Kinshasa na kilumbu ya 9 octobre ya mvula yina. Bo pesaka yandi médaille ya Ordre National du Léopard na nima ya lufwa na yandi mpe bo zikaka yandi na kilumbu ya 10 octobre na Maziamu ya Gombe na ntwala ya bantu mingi ya lukumu, bantu ya dibuta na yandi mpe bantu mingi ya ke zolaka yandi.

Kimbeni na M'pongo Love

Banda na bamvula ya 1970, Abeti Masikini vuandaka kuzola kuvuanda ntotila-nkento ya miziki ya Kongo, yawu yina yandi kudibingaka tigre, samuna ata disolo mosi ve ya nkaka ya nkento vuandaka pene-pene na yandi na yina me tala miziki ya Kongo.Kubasika ya M'Pongo Love pesaka Abeti Masikini ntembe na luyalu na yandi, sambu bantu mingi ya ke zolaka miziki ya Kongo tubaka mbala mosi nde M'Pong Love kele mwana ya kimfumu ya Abeti Masicini. Na luyantiku, Mpongo Love bingaka Abeti Masikini mpangi na yandi ya nkento ya mbuta.

Na manima, na kinkulu ya miziki ya Kongo, bantu ya ke bulaka miziki yina ke nwana ke nwana, kimbeni ya ngolo basikaka na kati na bo zole, mpe yawu vuandaka ntangu yina Abeti Masikini basisaka nkunga ya ntete na kubasisaka nkunga "BILANDALANDA" yina ke tendula "Muntu ya ke landa". Nkunga yai ta bika bantu mingi ya ke zolaka miziki ya Kongo na kudiyula kana Abeti Masikini vuandaka tubila nde Mpongo Love vuandaka kusala ngolo sambu na kusala bonso yandi? Abeti Masikini buyaka mambu yina.

Mpongo Love vutulaka mbela na kubimisaka muyimbu "KOBA" yina ke tendula "Kwenda na ntwala". Na muyimbu yai, Mpongo Love tubilaka mambu ya yimbi mpe kimbeni yina ke vuandaka na ntima ya bantu ya nkaka, kansi bantu mingi ya ke zolaka miziki ya Kongo monaka nde nkunga yai ke vutula mvutu na nkunga ya Abeti Masikini.

Kimvwama ya kinkulu

Bamvula mingi na manima ya lufwa na yandi, Abeti kele kaka na kati ya bantu ya nene ya Miziki ya Afrika ya ntangu yai. Bo ke monaka yo bonso mosi ya banzo-nkanda ya nene ya miziki, sambu bantu mingi ya mayele yina ke bulaka miziki me kotaka na kimvuka na yandi Les Redoutables, mu mbandu Mbilia Bel (muntu ya ke bulaka bankunga banda na 1976 tii na 1981), Lokua Kanza (muntu ya me bulaka gitare, 1980-81), Abby Surya (muntu ya bo ke bulaka, 1984-1986), Malage De Lugendo (muntu ya yandi ke bulaka nkunga), Tshala Muana (muntu ya ntete ya ke bula na M'Pongo Love), Yondo Sister (muntu ya makinu 1986, muntu ya ke bulaya ke bulaka), Joley Lambio (muntu ya nkaka), mpe buna na buna na buna).

Abeti kele mpe mosi na kati ya bantu ya Afrika yina ke salaka miziki yina me sobaka miziki na kontina na kuvukisa ba rythme ya mutindu na mutindu ya insi-ntoto na folklore ya ntoto.  Yandi kele mpe na kati ya bantu fioti ya Afrika yina ke yimbaka na insi-ntoto ya mvimba.

Abeti vuandaka mpe na bupusi na bankento mingi ya Afrika na mutindu na yandi ya kutula mukubu, mutindu na yandi mosi ya kuzenga nsuki mpi bilele na yandi. Na Afrika ya Westi, ba ke bingaka lele ya diboko ya kitata "jupe Abeti" mpe bo ke bingaka yawu lele ya cire na zina ya tube Scandale De Jalousie. Mambu ya nsoni ya kimpala.

Abeti ke monisa mpe kimpwanza ya bankento ya Congo ti ya Afrika na insi ya bankunga [nsangu ya kufwana ve].  Yandi vuandaka nkento ya ntete ya insi na yandi na kukuma muntu ya nene na insi ya miziki ya Kongo yina vuandaka ti babakala mingi. Ntangu Abeti yantikaka kisalu na yandi, Lucie Eyenga (1934-1987) vuandaka muyimbi mosi mpamba yina nungaka na bwala na nayandi.

Na mvula 2014 bawu bimisaka documentaire mosi ya ke tubila luzingu ya Abeti na luzingu na yandi ya kusala bifwanisu. Yawu kele na ntu-diambu Abeti Masikini, Le Combat d'une Femme, filme yai kele ya Laura Kutila na Ne Kunda Nlaba.

Beto vila mpe ve "Abeti-Show" ya Ciné Palladium na Kinshasa, yina salaka nde Abeti Masikini, ya Redoutables mpe ya Tigresses kuzabana mingi na bamvula 1970.

Diskographie

Ba album

• 1973: Pierre Cardin me basisa Abeti (Les Disques Pierre Cardin/ Sonafric) Ref: SAF 93501
• 1975: Ndinga ya Zaire, kiteki ya Afrika (Pathé Marconi/EMI) Ref: 2C O64 15741
• 1976: Abeti na Paris (Pathé Marconi/EMI) Ref: 2C06215.772
• 1977: Abeti (Capriccio) Ref: 37014
• 1977: Bifwanisu (BBZ productions/RCA) Ref: BZL 7014
• 1978: Abeti: Kupepe Suka (BBZ productions/RCA) Ref: BZL 7019, RCA - BZL 8019
• 1979: Na Pesi Yo Mboté (45 tours)
• 1979: Bifamuri (45 tours)
• 1979: Mbanda Na Ngai (45 tours)
• 1980: Mokomboso (Eddy'son/ Disques Sonics)) Ref: 79398 / 79398
• 1981: Aniversere ya kumi (Dragon Phénix) Ref: DPX 829
• 1982: Abeti (Production ya Iris) Ref: IRS 001
• 1983: Abeti: Naleli (Zika Production)
• 1984: Amour Ya Sens Unique (IAD/ Industrie Africaine du Disque) Ref:IAD/S 0015
• 1984: Abeti & Eyenga Moseka: Le Duo Du Siècle (IAD/ Industrie Africaine du Disque) Ref: IAD/S 0016
• 1985: Ba Mauvais Copiste (Win Records/Africa New Sound/Tabansi) Ref: WNL 403, ANS 8402
• 1985: Samoura (Bade Stars Music) Ref: AM 030
• 1986: Je suis fâché (Bade Stars Music) Ref: AM 033
• 1987: Na makasi (Bade Stars Music) Ref: AM 035
• 1988: Scandale De Jalousie (mingi 45 tours) (Polygram/ LAB) Ref: LAB 101
• 1990: Ntotila-Nkento ya Soukous (AMG/Polygram)

Mikanda ya bo me vukisaka

• 1996: Best of Souvenirs Souvenirs vol 1 (Declic) Ref: 50 5672.
• 2005: 1er Best of (Akuesson World Wide)