Aketi
Aketi kele mbanza ya kimfumu ya kizunga ya Bas-Uele na Repubilika ya Kongo ya Dimokalasi.
Bansi ya nkaka
[soba | edit source]Bwala yai kele dibungu ya nzadi na nzadi ya Itimbiri. Yo kele na nzila ya nene ya insi na kitamina ya bakilometre 122 na westi ya ntu-mbanza ya provense Buta.
Disolo ya luzingu
[soba | edit source]Na ntangu ya ntama, bo vandaka kubinga yo Aketi Port-Chaltin (na zina ya Louis Napoléon Chaltin). Na ngonda sambanu ya mvu 2013, bwala yai kumaka mbanza, yina kele na ba commune tatu: Ltimbiri, Ngbongade, Tinda. Na 2015, bo sobaka mutindu ya kutwadisa mambu.
Banzo ya Kimfumu
[soba | edit source]Mbanza kele ntu-mbanza ya 16 384 ya bantu ya vote na 2018, mbanza kele na kitini ya commune rurale ya kele na nsi ya bantu 80 000 ya vote, mpi kele na ba conseiller municipale nsambwadi na 20193.
Ntalu ya bantu Ntalu ya bantu yina vandaka kuyela na mvula mosi kele 2,10.
Mambu ya Mumbongo
[soba | edit source]Bansi ya nkaka
[soba | edit source]Ntoto ya Aketi kele na kitamina ya bametre 437 na zulu ya nzadi-mungwa. Bunene na yo kele: * 25° na Esti * 25-30° na Westi. Kitamina na yo kele: 0.15° na Nordi mpi 0.52° na Sudi. Ntoto Ntoto ya Aketi kele ti ntoto ya potopoto mpi ya zelo. Ntoto na yo mingi-mingi kele potopoto na kati mpi na sudi. Na ndambu ya nordi, kitini mosi na kati ya bitini iya ya ntoto kele zelo na zelo; Likati mpi Kateke (Muma). Na nordi mpi na kati-kati ya insi, ntoto yango kele bonso nseke. Na sudi, kisika mosi ya bangumba ya nene mpi na lweka ya Nzadi Itimbiri. Banzadi-mungwa mingi kesabukaka na ntoto yai. Bansi ya kuluta nene kele: Itimbiri, Aketi, Rubi, Likati, Elongo, Tshimbi, Tele, Yoko.
Mbanza Aketi Me Kuma Kisika Mosi ya Mfunu Sambu na Kusala Mumbongo
Kisalu ya nene:
- Mumbongo ya fyoti (2%)
- Bima ya kuloba (5%)
- Bansaka ya bambisi (7%)
- Kusansa bambisi (8%)
- Kisalu ya bilanga (78%)
Na mbanza yai, bantu mingi ke salaka bilanga. Bima yina bo ke kunaka ke vandaka ntete-ntete sambu na bantu ya mabuta na bo mpi sambu na bantu ya mumbongo (ti ndambu ya fioti ya bankeni). Bantu yina kezingaka penepene ya nzadi-mungwa yango kesalaka kisalu ya kuloba bambisi na maboko. Basoba-basoba ya Aketi kele ti bambisi mingi ya mutindu na mutindu, mpi bo ketekaka bambisi yango na zandu, mpi bo ketekaka mingi na Kinshasa.