Kiumbundu

Kiumbundu kele ndinga ya kibantu mingi na angola. Kele kutuba na Baovimbundu Umbundu, to Mbundu ya Sudi to Kiswahili ya Westi (autonyme Umbundu: úmbúndú), kele mosi na kati ya bandinga mingi ya Bantu, kele ndinga ya bantu ya Angola yina ke tubaka mingi. Bantu yina ke tubaka ndinga yai bo ke bingaka bo Ovimbundu mpi bo kele bantu ya dikanda mosi yina kele na kati ya bantu tatu ya Angola. Bo ke zingaka na bangumba ya bangumba ya Angola mpi na lweka ya nzadi-mungwa na westi ya bangumba yango, tanga mpi bambanza ya Benguela mpi Lobito. Sambu na bantu yina mekwendaka kuzinga na bansi yankaka, bubu yai bantu mingi kezingaka na ntu-mbanza Luanda mpi na provense yina kele na nziunga na yo, mpi na Lubango.

Bangongo[soba | edit source]

Beno vanda na kiese ya kuyamba beto na Ukombe weya.

Mbote - Wakolapo? Wakolipo? (pl)

Inki mutindu nge kele- Wakolipo? (pl)

Mono kele mbote, matondo, mpi nge? - Ndakolapo ('Mono kele mbote'); Twakolapo ('Beto kele mbote')

Zina na mono kele - Onduko yange ame.

Nge me katuka na wapi? - ('Pi ofeka yange?')

Mono mekatuka na... - Ofeka yange... ('Inza na mono kele...')

Mambote ya sika - Utanya uwa

Kilumbe ya mbote - Ekumbi liwa

Mbote na beno - Uteke uwa

Mpimpa ya mbote. - Pekelapo ciwa.

Mbote Ndanda. - ("Mono kwendaka")

Keti nge ke tubaka Kingelesi - Ove ovangula Inglese

Keti nge ke tubaka ndinga Umbundu Ove ovangula Umbundu

Mono ke lolula - Ngecele (sg); Twecele (pl)

Nge lenda sala yo. - ("Pesa mono mawa")

Matondo - Ndapandula (sg); Twapandula (pl)

Mvutu - Lacimwe

Mbandu ya masonuku[soba | edit source]

Omanu vosi vacitiwa valipwa kwenda valisoka kovina vyosikwenda komoko. Ovo vakwete esunga kwenda, kwenda olondunge kwenje ovo vatêla okuliteywila kuvamwe kwenda vakwavo vesokolwilo lyocisola.

Mbalula

Mbalula: Bantu yonso kebutukaka na kimpwanza mpi kiteso mosi na lukumu ti banswa. Bo kele ti mayele ya kuyindula mpi kansansa mpi bo fwete sala mambu na bumosi bonso bampangi. (Mambu yina kele na paragrafe 1 ya Banswa ya Bantu na Ntoto ya Mvimba)