Bakôngo

Mukânda yai kele ndoí ya Mukânda losúsu, ótála mpe Bisongidila : Kôngo. 

---

Bakôngo
Ntalu ya bantu	11 000 000
Nziunga	Ngola, Kongo-Kinsasa, Kongo-Baraza, Ngabu, Karibe
Ndinga	Kikôngo, Kikôngo ya leta
Lukwikilu	kinkisi, kiyesu
Bantu ya pembeni	bambundu, bayaka, babantu ya nkaka

Bakôngo kele bântu mosi ya babantu ya Afelika ya Kati. Bawu ke zingaka na Repubilika ya Kongo ya Dimokalasi, Repubilika ya Kongo, Ngabu na Ngola. Bawu ke tubaka bandînga mîngi ya baluvila, kasi bântu mîngi zaba kutuba mpe kituba Kôngo.

Bântu

Nsi ya bakongo

Bakôngo ke minga zingaka na Ngola ya Londe (na bizunga ya Kabinda, Nzadi, Wizi, Benguela, Kwanza ya Node, Malanje na Lunda ya Node), Kongo-Kinsasa (na bizunga ya Kongo ya Kati, Kinsasa, Kwango na Kwilu) na Kongo-Braza (na bizunga ya Kuilu, Niari, Lekumu, Buenza, Pool ná Brazzaville). Yinsi ya bakôngo ke luta km² 250 000, yina kele nene mpila mosi na luyalumunu ya Ngabu.

Ntalu ya bântu

• Repubilika ya Kôngo: 1 600 000 to 52% ya bântu
• Repubilika ya Kôngo ya Dimokalasi: 7 400 000 to 12% ya bântu
• Kabinda: 300 000 to 99% ya bântu
• Ngola: 2 000 000 to 13% ya bântu
• Liberia: 70 000 to 2,5% ya bântu
• bakongo ya Karibe (Brezil, Ayiti, Kuba, ...)
• Na kimvuka: ~ 11 000 000

Bambanza ya nene ya bakôngo kele: Brazzaville, Ndindi, Lubomo, Matadi, Mboma, Muanda, Mbanza Ngungu, Mbanza Kongo, Soyo, Nzeto na Wizi.

Baluvila ya bakongo

Bakongo ke kabukaka na baluvila mingi.

Baluvila ya Ngabu kele balumbu, bapunu, basira na bavili.

Baluvila ya Repubilika ya Kongo kele babembe, badondo, bakamba, bakunyi, balari, balumbu, basundi = bakongo ya Boko, bavili to baluangu na bayombe.

Baluvila ya Kabinda kele bakakongo, bavili, bawoyo na bayombe.

Baluvila ya Repubilika ya Kongo ya Dimokalasi kele basundi = bamanianga, bamboma, bandibu, bantandu = bampangu, basolongo, bawoyo na bayombe.

Baluvila ya Ngola kele bambata, bankanu, bapombo, basansala, basolongo, basoso, basuku, bayaka na bazombo.

Bantu zaba ve baluvila ya bakongo ya Liberia, samu na bau kele bana ya bampika, yina vutukaka tuka Amerika.

Kinkulu

Bakongo kuendaka na nsi ya bubu na bau na bamvula nkama ya 12 tuka nsi ya londe-lunene. Na bamvula nkama ya 13 bau salaka nsi ya ntotila ya nene ya ntete, yina vuandaka Kongo ya Ntotila. Nimi ya Lukeni vuandaka ntotila ya ntete ya Kongo. Yandi nungaka nsi na ngele ya nzadi Kongo. Kuna yandi tungaka Mbanza Kongo, mbanza ya kimfumu ya ntete.

Ngindu ya bambuta

Mposo ya bakongo kele na bilumbu iya. Bazina ya bilumbu kele mosi ve na kati ya baluvila.

	ya ntete	ya zole	ya tatu	ya iya
Bakamba	bukonzo	kudunga	mpika	nkoi
Bantandu	konso	nkenge	nsona	nkandu
Bandibu	konzo	nkenge	nsona	nkandu
Bavili	nsilu	nduka	sona	ntoonu

Kilumbu ya tatu kele ya santu. Kuna bau ke sala ve.